Tweede Kamer eist informatie over adviezen omtrent asielbeleid

Het kabinet stuurt alsnog stukken ongelakt naar de Kamer die eerder helemaal zwart aan de volksvertegenwoordigers waren toegestuurd. De oppositie reageerde woest en premier Dick Schoof beloofde de documenten toch nog ongelakt te sturen, maar noemde de stap wel “zeer ongebruikelijk”.

Het gaat om adviesstukken van het ministerie van Asiel en Migratie over het uitroepen van de asielcrisis. Uit eveneens vrijgegeven documenten van het ministerie van Binnenlandse Zaken, die wel waren te lezen, blijkt dat ambtenaren het uitroepen van de asielcrisis “democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar” vinden.

Schoof ontkende stellig dat het kabinet met het weglakken heeft geprobeerd om informatie achter te houden, maar dat het erom gaat dat er nog besluiten over de asielcrisiswet moeten worden genomen. “We hebben de informatie die we hebben gevonden bij elkaar gebracht en gegeven. We hebben geen enkele terughoudendheid betracht, anders hadden we het wel anders gedaan’ zei Schoof op de harde kritiek vanuit de brede oppositie. Hij zei de Kamer van de openheid “te willen overtuigen” door de weggelakte stukken alsnog te geven.

Wel waarschuwde hij dat “het zeer ongebruikelijk is. Ik vind het ook eigenlijk een ongekend precedent”. Schoof vindt ook dat het debat “buitengewoon merkwaardig” zal worden, omdat het om een besluit gaat dat het kabinet nog niet heeft genomen. Hij wees erop dat het om conceptstukken en nota’s van ambtenaren gaat die “nog op geen enkele wijze door bewindslieden met elkaar zijn besproken”.

Ambtenaren zien geen crisistoestand voor asiel

De voorgestelde route van het kabinet om via het staatsnoodrecht ingrepen in het asielbeleid te doen is "democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar", zo luidt het advies van ambtenaren van het ministerie van Binnenlandse Zaken aan het kabinet. Op verschillende departementen klinkt het advies aan het kabinet om af te zien van de plannen.

"Buiten het parlement om werken kan alleen in zeer urgente noodsituaties, de motivering hiervoor ontbreekt", concluderen ambtenaren.

Het kabinet kan geen beroep doen op een crisistoestand om noodmaatregelen te nemen om het asielbeleid aan te scherpen, vinden de ambtenaren. Ze raadden dat hun minister af, blijkt uit adviezen die het kabinet op ernstig aandringen van de Tweede Kamer met de Kamer heeft gedeeld. De crisisbepaling kan "onder de huidige omstandigheden niet gebruikt worden", schrijven ze.

"Buiten het parlement om werken kan alleen in zeer urgente noodsituaties" adviseert de directie Constitutionele Zaken en Wetgeving van NSC-minister Judith Uitermark. "De motivering hiervoor ontbreekt" en "dan is inzet van staatsnoodrecht democratisch en rechtsstatelijk niet aanvaardbaar".

Ook ambtenaren van het ministerie van Justitie twijfelen hardop en wijzen er "met nadruk op dat het niet makkelijk zal zijn om tot een juridisch houdbare onderbouwing" te komen van de noodgreep. Dit "omdat het twijfelachtig is dat thans sprake is van buitengewone omstandigheden die noodzaken tot activering".

In een ander stuk adviseren ambtenaren spoedwetgeving in te zetten in plaats van de noodgreep die het kabinet nu voorstaat. In het stuk schrijven ambtenaren, onduidelijk van welk ministerie, dat voor de rechtvaardiging van noodwetgeving "onvoorspelbare, niet te beïnvloeden en externe factoren of gebeurtenissen" nodig zijn. "Ontwikkelingen die al jaren aan de gang zijn en waarbij zich dit jaar geen onverwachte grote nieuwe ontwikkelingen hebben voorgedaan, zijn over het algemeen geen argumenten voor de inzet van noodbevoegdheden maar eerder voor gewone beleidswijzigingen."

Er wordt ook gewezen op de uitspraken van zowel de Raad van State als de Tweede Kamer dat het staatsnoodrecht "niet gebruikt kan worden om structurele problemen in de reguliere asielopvang op te lossen".

Oppositie komt met motie voor spoedwet in plaats van noodwet

e oppositie wil met een breed gesteunde motie komen om het kabinet ertoe aan te zetten de asielingrepen niet via een noodwet, maar via een spoedwet te regelen. Verschillende partijen opperden dat eerder al, en uit vrijgegeven stukken blijkt dat ambtenaren adviseren een spoedwet in te zetten, omdat het noodrecht in deze situatie juridisch niet te rechtvaardigen is.

Over de noodwetgeving die het kabinet overweegt, kan de Kamer zich pas buigen als de maatregelen al van kracht zijn. Daar is veel kritiek op, omdat de oppositie verwacht dat de maatregelen niet goed genoeg kunnen worden onderbouwd en daardoor moeten worden teruggedraaid. Bij een spoedwet heeft de Tweede Kamer wel het eerste woord.

Bijna alle oppositiepartijen zetten hun naam onder het voorstel, van GroenLinks-PvdA tot en met de SGP, melden de partijen. FVD en JA21 zijn naar verwachting de enige oppositiepartijen die niet onder de motie staan. De mogelijkheid wordt ook opengehouden om tot een hoofdelijke stemming over te gaan om de druk op de coalitiepartijen op te voeren.

Nadrukkelijk wordt gekeken naar coalitiepartij NSC, waarvan duidelijk is dat ze moeite heeft met de noodwetgeving. Een spoedwet "zou ook een optie kunnen zijn", zei plaatsvervangend NSC-fractieleider Nicolien van Vroonhoven tijdens de schorsing van het debat over de kabinetsplannen. Ze erkent wel dat de coalitiepartijen in de formatie expliciet hebben gekozen voor de route via het noodrecht. Voor Van Vroonhoven blijft belangrijk dat de inzet hiervan "dragend gemotiveerd" is, maar uit stukken blijkt juist dat die motivatie niet te geven is.

PVV-leider Geert Wilders zei tijdens diezelfde pauze overigens iets heel anders. Wat hem betreft, blijft het hoe dan ook bij een asielnoodwet.

VVD-leider Yeşilgöz wil dat er parallel aan noodwetgeving ook vast aan spoedwet wordt gewerkt

Het kabinet moet niet alleen aan noodwetgeving op het gebied van asiel werken, maar daarnaast ook spoedwetgeving voorbereiden, vindt VVD-leider Dilan Yeşilgöz. "Doe het maar lekker parallel", zei ze zichtbaar geïrriteerd tegen premier Dick Schoof.

Bij noodwetgeving wordt het parlement voor enkele maanden buitenspel gezet, iets waar de oppositie grote moeite mee heeft. Bij spoedwetgeving krijgen de Eerste en Tweede Kamer nog wel de kans zich er vooraf over te buigen. In de Eerste Kamer heeft de coalitie geen meerderheid.

De premier verdedigde in het debat keer op keer dat het kabinet voornemens is om met noodwetgeving te komen, maar daar eerst nog over moet praten in de ministerraad. Maar Yeşilgöz vindt dat er donderdag al veel te lang over is gesproken. "Het had al af kunnen zijn", zei ze ook tegen minister Marjolein Faber (Asiel). "We zijn echt te veel tijd kwijt."

Yeşilgöz wil bovendien dat het kabinet met deugdelijke wetgeving komt, "dat ook écht staat en ook écht werkt". Ambtenaren spraken zich heel duidelijk uit tegen de noodwetgeving, bleek uit donderdag gedeelde stukken: de huidige omstandigheden zijn niet ernstig genoeg om tot noodwetgeving over te gaan, waarschuwen zij.

Schoof wil met een "tijdlijn" komen waarin hij schetst welke asielwetten hij allemaal voorbereidt. Maar daar heeft Yeşilgöz geen behoefte aan: "ik hoef geen 'timetable', ga aan de slag."

Schoof wilde adviezen over asielplannen niet delen

Premier Dick Schoof weigerde de documenten in eerste instantie te delen omdat er nog geen besluit over zou zijn gevallen, maar de Kamer legt zich daar niet bij neer. Ook regeringspartij NSC steunde het herhaalde verzoek.

Het debat over de kabinetsplannen werd korte tijd geschorst om te wachten op documenten van het kabinet over het plan om asiel-noodwetgeving in te zetten. Een deel van de Kamer wilde langere tijd wachten, en een deel wilde alvast beginnen aan het debat terwijl het kabinet naar stukken zoekt.

Een groot deel van de oppositie wilde niet verdergaan met het debat over de kabinetsplannen voordat het kabinet stukken deelde over de juridische adviezen die het heeft gekregen over het plan voor een noodwet om asielzoekers te weren.

Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) vroeg woensdag om die stukken, maar kreeg donderdagochtend van het kabinet te horen dat die er niet komen tot het noodbesluit is genomen. "Zolang die stukken er niet zijn, kunnen we niet beginnen aan dit debat", aldus Timmermans, en een reeks andere fracties viel hem bij.

Schoof verweerde zich dat het daadwerkelijke besluit om een deel van de Vreemdelingenwet buiten werking te stellen nog niet genomen is. De oppositie nam daar geen genoegen mee, en zei dat de passages in het hoofdlijnenakkoord en het regeerprogramma wel degelijk besluiten zijn. Maar daarover zijn de ambtelijke adviezen al openbaar, reageerde Schoof. "Ik zit een beetje in een klem."

NSC steunde verzoek om informatie

Oppositiepartijen waren niet onder de indruk van het argument van Schoof dat het besluit nog niet is genomen in de ministerraad waarvan de onderliggende stukken gedeeld kunnen worden. Rob Jetten van D66 haalde aan dat de ministerraad heeft ingestemd met het regeerprogramma en daarin ook melding wordt gemaakt van het voornemen voor de crisismaatregelen. "Daar moet dus een stuk onder liggen dat leidt tot dit besluit. Of u heeft het daar zitten bedenken in het luchtledige", aldus de politicus.

Ook Nicolien van Vroonhoven (NSC) voegde zich bij oproepen van de oppositie om juridische adviezen te delen over het voornemen om een asiel-noodwet te gebruiken. "Ik zeg twee woorden: artikel 68 van de grondwet." Daarin is het recht op informatie van parlementsleden vastgelegd. Na Van Vroonhovens uitspraak klinkt geroffel op de oppositiebankjes.

De ambtelijke stukken verschenen uiteindelijk donderdagmiddag tussen 15.00 en 16.00 uur in de mailboxen van de Kamerleden.

LEES OOK: Zo wordt miljardenstrop bij vermogensbelasting verdeeld: jongere generaties en middeninkomens betalen het meest, spaarders en beleggers een beetje